Giám sát là một trong những nhiệm vụ, quyền hạn quan trọng của Hội đồng nhân dân được quy định trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân. Việc thực hiện chức năng giám sát của Hội đồng nhân dân, nhất là hoạt động giám sát chuyên đề có ý nghĩa quan trọng, thể hiện vai trò của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Mục đích của giám sát nhằm xem xét, đánh giá việc thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và nghị quyết của Hội đồng nhân dân, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan Nhà nước ở địa phương.

Đồng chí Lê Văn Thế, Trưởng Ban KTNS phát biểu tại Hội nghị giao ban

giữa Thường trực HĐND tỉnh với Thường trực HĐND các huyện, thành phố

Từ đầu nhiệm kỳ 2021 - 2026 đến nay, Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh và các Ban Hội đồng nhân dân tỉnh đã tổ chức 15 cuộc giám sát chuyên đề (trong đó: Thường trực 04 cuộc, các Ban 11 cuộc). Nội dung giám sát tập trung trên các lĩnh vực như: Thực hiện chính sách pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; thực hiện pháp luật về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; công tác quản lý giá cả thị trường; quản lý các công trình giao thông; các công trình thủy lợi; công tác thu hút đầu tư tại các khu, cụm công nghiệp; việc thực hiện Luật Nghĩa vụ quân sự; việc thực hiện chính sách luật pháp đối với ngành y tế, giáo dục, đối tượng người có công, đối tượng bảo trợ xã hội,...

Hoạt động giám sát chuyên đề của Hội đồng nhân dân tỉnh từ đầu nhiệm kỳ 2021-2026 đến nay chất lượng không ngừng được nâng lên, từ đó góp phần nâng cao vị thế và vai trò của cơ quan dân cử, tạo được niềm tin đối với cử tri và Nhân dân trong tỉnh. Để đạt được kết quả trên, thời gian qua Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh luôn quan tâm chỉ đạo các Ban Hội đồng nhân dân tỉnh thường xuyên đổi mới hoạt động giám sát chuyên đề, từ việc lựa chọn chuyên đề đến việc tổ chức cuộc giám sát.

Nhận thức được mục đích, ý nghĩa, tác dụng của các cuộc giám sát chuyên đề; trong thời gian qua, Ban Kinh tế - Ngân sách đã tham mưu Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh giám sát chuyên đề về: Tình hình thực hiện Nghị quyết số 08/2020/NQ-HDNĐ  ngày 26 tháng 5 năm 2020 của Hội đồng nhân dân tỉnh về việc giao Ủy ban nhân dân tỉnh quyết định chủ trương đầu tư, quyết định điều chỉnh chủ trương đầu tư các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước thuộc cấp tỉnh quản lý trên địa bàn tỉnh; giám sát việc tổ chức triển khai, thực hiện công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư một số dự án được Hội đồng nhân dân tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư từ năm 2018 đến năm 2020 trên địa bàn tỉnh; giám sát công tác quản lý và bảo trì công trình giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2020-2022. Đồng thời, hàng năm Ban Kinh tế - Ngân sách cũng như Ban Pháp chế, Ban Văn hóa - Xã hội Hội đồng nhân dân tỉnh, từng Ban đã tổ chức giám sát mỗi năm ít nhất một chuyên đề.

Kết quả các cuộc giám sát chuyên đề, đã đánh giá được thực trạng tại địa phương, cơ quan, đơn vị trong việc triển khai, thực hiện và chấp hành các chủ trương của Đảng, chế độ chính sách của Nhà nước, Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh về các nội dung được giám sát; đặc biệt đã chỉ ra những tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong quá trình tổ chức thực hiện tại địa phương, cơ quan, đơn vị, từ đó góp phần giải quyết những vấn đề bất cập, bức xúc được cử tri quan tâm và kiến nghị với Ủy ban nhân dân các cấp, các cơ quan, đơn vị nhằm thực hiện đúng, có hiệu quả chủ trương của Đảng, chế độ chính sách của Nhà nước cũng như Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh. Qua theo dõi chúng tôi thấy, những kiến nghị của Đoàn giám sát đã được Ủy ban nhân dân các cấp, các cơ quan, đơn vị tiếp thu và cơ bản có biện pháp khắc phục kịp thời, hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn tại địa phương.

Tuy nhiên, hoạt động giám sát chuyên đề thời gian qua còn một số tồn tại hạn chế, khó khăn như: Một số thành viên Đoàn giám sát chưa tham gia đầy đủ, do thành viên Đoàn chủ yếu hoạt động kiêm nhiệm, phần lớn là lãnh đạo, công việc chuyên môn nhiều nên gặp khó khăn trong bố trí thời gian cho hoạt động giám sát; một số địa phương, cơ quan, đơn vị chuẩn bị báo cáo chưa đảm bảo yêu cầu theo đề cương của Đoàn giám sát; một số kiến nghị sau giám sát chưa được một số địa phương, cơ quan, đơn vị giải quyết kịp thời, do thủ trưởng của địa phương, cơ quan, đơn vị trên chưa quan tâm chỉ đạo quyết liệt việc tổ chức thực hiện kết luận, kiến nghị giám sát;...

Từ thực trạng tình hình hoạt động giám sát chuyên đề thời gian qua và kinh nghiệm thực tiễn, để hoạt động giám sát chuyên đề tiếp tục phát huy hiệu quả và nâng cao chất lượng hơn nữa, tôi xin trao đổi và rút ra một số kinh nghiệm trong tổ chức thực hiện, như sau:

Thứ nhất: Chú trọng trong việc chọn lĩnh vực, nội dung giám sát

Đây là nội dung quan trọng, quyết định đến mục tiêu, nội dung, đối tượng để giám sát, việc lựa chọn lĩnh vực, nội dung giám sát cụ thể căn cứ tình hình thực tế tại địa phương, cơ quan, đơn vị và chỉ đạo của cấp uỷ Đảng, của Thường trực Hội đồng nhân dân. Việc lựa chọn lĩnh vực, nội dung giám sát từ nhiều nguồn thông tin như: Báo cáo của các cấp, các ngành, cơ quan, đơn vị phản ánh những tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc; kết luận, kiến nghị của cơ quan Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra,…; kiến nghị, phản ánh của cử tri; đơn, thư của công dân; thông tin, phản ánh của các cơ quan báo chí, phát thanh-truyền hình;… Trên cơ sở các thông tin tiếp nhận được, các Ban Hội đồng nhân dân xem xét, lựa chọn để đề xuất báo cáo Thường trực Hội đồng nhân dân.

Thứ hai: Công tác chuẩn bị cho giám sát chuyên đề, thu thập các thông tin phục vụ cuộc giám sát

- Thu thập các văn bản chỉ đạo, các quy định (Luật, Nghị định, Thông tư, Quyết định, Nghị quyết của cấp uỷ, Nghị quyết của Hội đồng nhân dân,...) liên quan đến nội dung sẽ giám sát. Việc thu thập phải kịp thời, đầy đủ, đồng bộ để cung cấp cho các thành viên tham gia Đoàn giám sát nghiên cứu.

- Thu thập thông tin về tình hình thực hiện, chấp hành tại địa phương, cơ quan, đơn vị đối với nội dung giám sát; tuỳ theo mức độ, phạm vi và tính chất của cuộc giám sát để thành lập tổ khảo sát thực tế tại một số địa phương, cơ quan, đơn vị; mục đích để nắm bắt thực trạng về nội dung, đối tượng giám sát; đây là cơ sở để tiến hành xây dựng kế hoạch, đề cương, mẫu biểu của cuộc giám sát. Cụ thể với một số lĩnh vực nổi bật như:

+ Lĩnh vực đầu tư công: Xem xét, tìm hiểu về thông tin liên quan đến Dự án như: Chủ trương của cấp có thẩm quyền, trình tự thủ tục phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án, nguồn vốn, thời gian thực hiện Dự án,... lưu ý trình tự thủ tục các dự án đưa vào kế hoạch đầu tư công hàng năm và kế hoạch đầu tư công trung hạn (05 năm); việc đảm bảo nguồn vốn từ ngân sách Nhà nước; việc tuân thủ các tiêu chí, nguyên tắc phân bổ, thứ tự ưu tiên và bố trí vốn theo quy định của Luật Đầu tư công. Bên cạnh đó cần đi sâu tìm hiểu và nắm bắt về thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư, thẩm quyền phê duyệt Dự án,...

+ Lĩnh vực đất đai: Thu thập đầy đủ thông tin liên quan đến đất đai làm cơ sở pháp lý (như: về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất liên quan đến thực hiện thu hồi, chuyển mục đích sử dụng đất lúa, chuyển mục đích rừng của Dự án); văn bản về chủ trương đầu tư thực hiện Dự án của cấp có thẩm quyền, về thực hiện các chính sách của Nhà nước về đất đai (như: Cấp giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất, đền bù giải phóng mặt bằng, chính sách bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất; các chính sách tài chính liên quan đến đất đai,...).

+ Lĩnh vực tài chính, ngân sách:

Giám sát tình hình thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách: Xem xét đối chiếu nhiệm vụ thu ngân sách địa phương với Nghị quyết Hội đồng nhân dân đã thông qua; tiến độ thực hiện của năm hiện hành so với năm trước liền kề; nhận xét tổng thể và đánh giá nhiệm vụ thu ngân sách của năm hiện hành để làm cơ sở cho xây dựng dự toán năm sau. Khi xem xét cần lưu ý đến các yếu tố: Cơ cấu khoản thu ngân sách với tính chất các khoản thu; việc chấp hành thu nộp ngân sách của các đối tượng nộp thuế; việc thay đổi chính sách thu hoặc trong năm phát sinh thêm khoản thu mới; quản lý thu nộp ngân sách của cơ quan thuế, thanh tra, kiểm tra, đôn đốc thu nộp; trên cơ sở đánh giá tổng hợp, tiến hành xem xét khả năng thực hiện nhiệm vụ thu ngân sách đối với một số khoản thu lớn (chiếm tỷ trọng lớn so với tổng thu ngân sách Nhà nước).

Giám sát tình hình thực hiện nhiệm vụ chi ngân sách: Đánh giá tổng chi ngân sách phải cân đối với nguồn thu ngân sách; bội chi ngân sách; khả năng thực hiện các nhiệm vụ chi, dự kiến tăng (giảm) chi ngân sách so với dự toán ngân sách đã được Hội đồng nhân dân thông qua. Đối với các khoản chi tăng so với dự toán thì phải phân tích từ thẩm quyền quyết định, chi từ nguồn nào (như: nguồn từ năm trước chuyển sang, bổ sung từ ngân sách cấp trên, từ nguồn dự phòng, từ nguồn tăng thu, quỹ dự trữ tài chính,…). Đối với nhiệm vụ chi dự kiến thực hiện thấp so với dự toán giao cần xem xét kỹ các nguyên nhân; xem xét việc thực hiện các chính sách, chế độ do Nhà nước ban hành (Chính phủ, Ủy ban nhân dân tỉnh theo phân cấp của Chính phủ).

- Lựa chọn đối tượng giám sát: Trên cơ sở khảo sát thu thập thông tin tại địa phương, cơ quan, đơn vị  hoặc qua hội nghị tiếp xúc cử tri; tiến hành thảo luận để lựa chọn đối tượng giám sát; tuy vậy cần tập trung giám sát vào những địa phương, cơ quan, đơn vị có nhiều tồn tại, hạn chế, khó khăn, vướng mắc thì sau khi giám sát sẽ chỉ ra được nguyên nhân và kiến nghị các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị có giải pháp khắc phục, tháo gỡ cụ thể; như vậy nếu làm tốt công tác khảo sát ban đầu thì việc lựa chọn đối tượng giám sát cụ thể sẽ trúng, đúng và khi giám sát sẽ mang lại hiệu quả tích cực.

- Thành lập Đoàn giám sát và xây dựng kế hoạch giám sát: Đây là thủ tục pháp lý bắt buộc theo quy định khi tổ chức cuộc giám sát; việc thành lập Đoàn giám sát tuỳ theo nội dung, lĩnh vực của cuộc giám sát để đề xuất số lượng, cơ cấu thành viên của Đoàn giám sát cho phù hợp; tuy nhiên cần đưa vào Đoàn giám sát những thành viên có kinh nghiệm, am hiểu về lĩnh vực giám sát, đã qua điều hành, quản lý tại cơ sở. Trường hợp khó khăn có thể mời chuyên gia (cán bộ nghiệp vụ chuyên sâu tại cơ quan quản lý nhà nước) cùng tham gia Đoàn giám sát.

Việc xây dựng kế hoạch giám sát phải đảm bảo đầy đủ các nội dung, như: Mục đích, yêu cầu giám sát; nội dung, đối tượng, phạm vi giám sát; hình thức giám sát; thành phần, thời gian, địa điểm giám sát; tổ chức thực hiện.

Một nội dung rất quan trọng là Đề cương báo cáo cho các đơn vị được giám sát: Đối với nội dung này cần cụ thể, rõ ràng, chi tiết, dễ hiểu, dễ tổng hợp; với các cấp, ngành khác nhau thì căn cứ chức năng, nhiệm vụ của từng cấp, ngành để xây dựng Đề cương và mẫu biểu báo cáo cho phù hợp. Hạn chế một mẫu biểu dùng chung cho các cấp, ngành khác nhau, gây khó khăn cho các đơn vị khi thực hiện báo cáo với Đoàn giám sát.

Thứ ba: Tổ chức giám sát

Việc tổ chức cuộc giám sát cần theo đúng kế hoạch đã ban hành, trường hợp có phát sinh đột xuất thì phải thông báo kịp thời tới các đơn vị được giám sát.

 Trước khi tổ chức giám sát cần gửi cho các thành viên các báo cáo của đơn vị được giám sát để nghiên cứu. Khi thực hiện giám sát, Trưởng Đoàn giám sát yêu cầu bộ phận chuyên trách, thư ký Đoàn nghiên cứu, tổng hợp, nêu các nội dung cần quan tâm để các thành viên cho ý kiến và yêu cầu đơn vị được giám sát, đơn vị liên quan giải trình, làm rõ tại buổi giám sát. Đoàn giám sát có thể bố trí thời gian hợp lý để giám sát trực tiếp tại đơn vị.

Khi giám sát trực tiếp tại đơn vị, nếu có nội dung chưa rõ, chưa thống nhất với báo cáo hoặc báo cáo chưa trung thực,… thì Đoàn giám sát yêu cầu đơn vị được giám sát cung cấp bổ sung văn bản, tài liệu để giải trình, làm rõ; trường hợp không cung cấp ngay được hoặc cung cấp chưa đủ, Trưởng Đoàn giám sát có ý kiến cụ thể về nội dung này để đơn vị được giám sát biết những nội dung còn tồn tại. 

Thứ tư: Báo cáo với Thường trực Hội đồng nhân dân cùng cấp và thông báo kết quả giám sát

Kết thúc cuộc giám sát, Đoàn giám sát tổng hợp báo cáo kết quả với Thường trực Hội đồng nhân dân theo quy định. Những nội dung còn tồn tại, hạn chế, khó khăn,  vướng mắc, đề xuất kiến nghị cần chi tiết, cụ thể, rõ ràng; trong đó lưu ý đến nội dung thực hiện không đúng, có dấu hiệu, hiện tượng vi phạm về chủ trương của Đảng, chế độ chính sách của Nhà nước, không đúng Nghị quyết Hội đồng nhân dân,... từ đó đề xuất kiến nghị cấp có thẩm quyền xem xét giải quyết theo quy định của pháp luật. Gửi Thông báo kết quả giám sát đến các đơn vị được giám sát theo quy định.

Thứ năm: Giám sát thực hiện các kiến nghị sau giám sát

Đây là nội dung rất quan trọng để đảm bảo các kiến nghị của Đoàn giám sát với các đơn vị được giám sát thực hiện nghiêm túc; đồng thời phản ánh được hiệu quả của cuộc giám sát chuyên đề. Từ thực tiễn hoạt động giám sát của Ban Kinh tế - Ngân sách trong thời gian qua, chúng tôi thấy các kiến nghị sau giám sát đạt hiệu quả, giúp các đơn vị được giám sát sửa chữa, khắc phục những tồn tại, hạn chế Đoàn giám sát chỉ ra, đảm bảo tuân thủ theo quy định của pháp luật./.

BAN KINH TẾ-NGÂN SÁCH, HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN TỈNH